Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3826

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q394322

  • Titre attesté :
    • Homiliarium de Communi sanctorum.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3826
    • Paris. BnF, Latin 3826
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Ambroise (saint, 0340?-0397) | Augustin (saint, 0354-0430) | Bède le Vénérable (saint, 0673?-0735) | Césaire d'Arles (saint, 0470?-0542) | Grégoire I (pape, 0540?-0604) | Jérôme (saint, 0345?-0420)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin. Réglure à la pointe sèche.
  • Composition :
    • 70 ff., à longues lignes, précédés et suivis de 2 ff. de garde papier.
  • Format :
    • 220 × 130 mm. (justification 175 × 90 mm.).
  • Aspects codicologiques :
    • Au f. 8, en marge, annotation de la fin du XIII e s. : « Anno ab incarnacione Domini nostri Jhesu Christi millesimo ducentesimo [ sic ] regnante Domino nostro Karolo rege Sicilie ducatus Apuli et principatus Capue alme urbis, senatore Andegavie provinc[ie] » [Charles I er d'Anjou, roi de Naples et de Sicile de 1266 à 1285]. Cette note semble indiquer que le ms. était encore en Italie à cette époque. Écriture et décoration italiennes, sans doute originaires de la région de Bénévent ; cf. f. 60, caractères bénéventains. — Initiales de couleur rouge, bleue etbistre. Petites initiales rehaussées de rouge. Rubriques rehaussées debistre. La place laissée au rubricateur n'a pas toujours été utilisée f. 6v, 54 et passim . — 9 cahiers de 8 ff., sauf les 6 e et 7 e de 7 ff. (41-47 et 48-54). Il manque 1 f. entre les ff. 40 et 41 et 1 f. entre les ff. 48 et 49 avec lacune de texte. Réclame au f. 8v et manicules ou nota-bene, passim . — Réparation originelle du parchemin au f. 67. De nombreux ff. palimpsestes portent des traces d'écriture ou de réglures appartenant à un ms. primitif ; cf. ff. 7v, 26, 31v et passim , et pour la réglure, 28-29, etc. — Traces de notation musicale au f. 70v. Quelques notes marginales du XVI e s., en marges sup. ou latérales, signalent les homélies de s. Grégoire le Grand. 70 ff., à longues lignes, précédés et suivis de 2 ff. de garde papier.220 × 130 mm. (justification 175 × 90 mm.).
  • Reliure :
    • Demi-reliure basane aux armes et chiffre de Charles X. Titre doré sur pièce de titre rouge : « HOMILIAE ».

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Homéliaire pour le Commun des saints, originaire d'Italie du Sud, et probablement de la région de Bénévent. On trouve une collection similaire dans Bénévent, Bibl. Cap. III, 6, en écriture bénéventaine des X e -XI e s. Cf. R. Étaix, dans Rev. bénéd ., XCII (1982), 324-357, et sur le ms., 331. Plusieurs sermons sont tirés de l'homéliaire de Paul Diacre (= P.D.) ; cf. Grégoire, Homéliaires liturgiques , 472-478.

    F. 1-26v « ...Expositio evangeliorum de nataliciis apostolorum ». « Omelia s. AUGUSTINI ep... » [Tractatus in Ev. Joh., LXXX] (1-2v) ; « Unde supra » [IDEM, ibid ., LXXXI] (2v-4v) ; « Unde supra » [IDEM, ibid ., LXXXII] (4v-6v) ; ces trois homélies sont groupées dans P.D., II, 100 ; — [S. GREGORIUS MAGNUS, Hom. in Ev., 27] ; P.D., II, 101, avec espace blanc réservé pour le lemme (6v-11v) ; — « Hoc est preceptum meum ... (Joh. XV, 12). Sive dicatur preceptum... — ...presumamus audacia » [S. AUGUSTINUS, Tractatus in Ev. Joh., LXXXIII, § 2-LXXXIV] ( P.L. , XXXV, 1845-1848 ; C.C.S.L. , XXXVI, 535-538) (11v-14) ; — « Unde supra. Cum Dominus Jhesus commendasset caritatem... — ...in alium differendum » [IDEM, ibid ., LXXXV] ( P.L. , XXXV, 1848-1850 ; C.C.S.L. , XXXVI, 538-540) (14-15v) ; — « Meminit sanctitas vestra ante dies hos a nobis... — ...devincti sunt » (éd. d'après ce ms. par Étaix, art. cit ., 331-332) (15v-16v) ; — « ...Omelia b. GREGORII [MAGNI] pape... » [Hom. in Ev., 17] ( P.L. , LXXVI, 1138-1149) (16v-26v).

    F. 26v-40v « In natale plurimorum martirum ». « ...Omelia b. GREGORII [MAGNI] pape... » [Hom. in Ev., 35] ; P.D., II, 116 (26v-32v) ; — « ...Omelia b. GREGORII [MAGNI] pape » [Hom. in Ev., 37] ; P.D., II, 112 (33-37v) ; — [S. HIERONYMUS, In Mt., l. I, excerptum] ; P.D., II, 110 ; cf. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana , II, 215, n. 217 a, hom. 32 (37v-39v) ; — « Nichil enim opertum ... (Mt. X, 26). Et quomodo in presenti... — ...capilli capitis [omnes numerati...] », incomplet de la fin par la perte d'un f. [IDEM, ibid ., l. I, excerptum] ( P.L. , XXVI, 65 D-67 B ; 2 a ed., 67 D-69 B ; C.C.S.L. , LXXVII, 70-72, lig. 1686-1751) ; P.D., II, 111, incomplet ; cf. Lambert, loc. cit ., hom. 31 (39v-40v).

    F. 41-55 [De confessoribus] « [...constituat] unde et protinus subdit... — ...semper timeatur » [S. GREGORIUS MAGNUS, Hom. in Ev., 13], incomplet du début par lacune matérielle ( P.L. , LXXVI, 1124 B-1127) ; cf. P.D., II, 109, acéphale (41-43) ; — « Inter reliquas beatitudines quas in Evangelio Dominus... — ...mereamini pervenire... » [S. CAESARIUS ARELATENSIS, s. 4] ( C.C.S.L. , CIII, 21-25) (43-45v) ; — « ... Homo quidam peregre ... (Mt. XXV, 14). Lectio sancti Evangelii... — ...qui veraciter dicat. [Talentum minime accepi...] » [S. GREGORIUS MAGNUS, Hom. in Ev., 9], incomplet de la fin par la perte d'un f. ( P.L. , LXXVI, 1106-1109 A) ; P.D., II, 104, incomplet (46-48v) ; — hom. acéphale commentant Lc. XIX, 12-27, composée de : « [...ut regnum] sibi pararet ex nobis... — ...negotiatus esset » [S. AMBROSIUS MEDIOLANENSIS, De Fide, l. V, c. 12, §§ 146-148] ( P.L. , XVI, 677 C-678 A ; 2 a ed., 705 B-C ; C.S.E.L. , LXXVIII, 268-269, c. 12, lig. 9-25) avec addition finale ; lié à : « ... Venit autem primus dicens : Dominus, mna tua ... (Lc. XIX, 16). Bonus odor ut vocaturus... — ...meruerint angelorum » [IDEM, In Lc., l. VIII, §§ 91-96] ( P.L. , XV, 1883-1886 ; 2 a ed., 1792-1794 ; C.C.S.L. , XIV, 331-332) (49 et 49-49v) ; — « Unde supra. Sermo venerabilis BEDE presbyteri. Homo quidam nobilis ... (Lc. XIX, 12). Homo nobilis ille est cui cecus... — ...sit clade peritura » [In Lc., l. V, excerptum] ( P.L. , XCII, 562 C-566 D ; C.C.S.L. , CXX, 336-341, lig. 1635-1838) (49v-54) ; — « ... Nemo accendit lucernam ... (Lc. XI, 33). Ergo quia in superibus [ sic ] Ecclesiam Sinagoge pretulit... — ...spiritalis illuminat » [S. AMBROSIUS MEDIOLANENSIS, In Lc., l. VII, §§ 98-99] ( P.L. , XV, 1724 C-1725 A ; 2 a ed., 1812 D-1813 ; C.C.S.L. , XIV, 247-248) (54-54v) ; — [S. BEDA VENERABILIS, In Lc., l. IV, excerptum] ; P.D., II, 107 (54v-55v).

    F. 55v-70v « In natale virginum ». « ... Simile est regnum celorum decem virginibus ... (Mt. XXV, 1-2). Sermo s. AUGUSTINI ep. » [s. 93] ( P.L. , XXXVIII, 573-580, sous la forme A.F., II, 105) (55v-62) ; — « Cum multis nos in superioribus preceptis divinis... — ...fide crescere videmus... » (ms. P de l'éd. Étaix, art. cit ., 334-337) (62-64) ; — [S. GREGORIUS MAGNUS, Hom. in Ev., 12] ; P.D., II, 122 (64-68) ; — [IDEM, ibid ., 11] ; P.D., II, 123 (68-70v).

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Bonus odor [ sic pro ordo] ut vocaturus gentes et Judaeos juxurus [ sic pro jussurus] interfici qui noluerunt supra se regnare Christum...

    f. 49

    Caelorum regnum, fratres carissimi, idcirco terrenis rebus simile dicitur...

    f. 91v

    Incipit du lemme biblique

    Cum audieritis proelia ... (Lc. XXI, 9).

    Incipit

    Quia longius ab urbe digressi sumus...

    f. 278v

    Cum cuncta sacra eloquia dominicis plena sint praeceptis...

    f. 277v

    Cum Dominus Jesus commendasset caritatem quam exhibuit nobis moriendo pro nobis...

    f. 14

    Cum multis nos in superioribus praeceptis divinis beatus apostolus instruxisset ad castitatem...

    f. 62

    De se ipso Dominus haec loquitur ostendens et si supra dixerit nullum generationi nequam...

    f. 26v

    Incipit du lemme biblique

    Designavit Dominus et alios ... (Lc. X, 1).

    Incipit

    Dominus et salvator noster, fratres carissimi, aliquando...

    f. 179

    Dominus et salvator noster, fratres carissimi, aliquando...

    f. 179

    Incipit du lemme biblique

    Ego sum vitis vera ... (Joh. XV, 1).

    Incipit

    Iste locus evangelicus, fratres carissimi ( alias fratres), ubi se dicit Dominus vitem...

    f. 1v

    Ergo quia in superibus [ sic ] Ecclesiam Synagogae praetulit...

    f. 54

    Et quomodo in praesenti saeculo multorum vitia nesciuntur...

    f. 23v

    Incipit du lemme biblique

    Hoc est praeceptum meum ut diligatis ... (Joh. XV, 12).

    Incipit

    Cum cuncta sacra eloquia dominicis plena sint praeceptis...

    f. 277v

    Incipit

    Sive dicatur praeceptum sive mandatum...

    f. 307v

    Homo nobilis ille est cui caecus ille clamabat Fili David, miserere mei (Lc. XVIII, 38) et venienti...

    f. 50

    Incipit du lemme biblique

    Homo quidam nobilis abiit ... (Lc. XIX, 12).

    Incipit

    Homo nobilis ille est cui caecus ille ( alias supra) clamabat : Fili David, miserere mei (Lc. XVIII, 38) et venienti...

    f. 50

    Incipit du lemme biblique

    Homo quidam peregre proficiscens ... (Mt. XXV, 14).

    Incipit

    Lectio sancti Evangelii, fratres carissimi, sollicite considerare nos admonet...

    f. 282

    Inter reliquas beatitudines quas in Evangelio Dominus et salvator...

    f. 43

    Iste locus evangelicus, fratres carissimi ( alias fratres), ubi se dicit Dominus vitem...

    f. 1v

    Lectio sancti Evangelii, fratres carissimi, sollicite considerare nos admonet ne nos qui plus ceteris...

    f. 282

    Magis magisque Salvator gratiam qua ( alias quia) salvamur discipulis...

    f. 61v

    Meminit sanctitas vestra ante dies hos a nobis de capitulo evangelico praedicatum...

    f. 15v

    Incipit du lemme biblique

    Nemo lucernam accendit ... (Lc. XI, 33).

    Incipit

    De se ipso Dominus haec loquitur ostendens...

    f. 26v

    Incipit

    Ergo quia in superibus [ sic ] Ecclesiam Synagogae praetulit...

    f. 54

    Incipit du lemme biblique

    Nihil opertum quod non revelabitur ... (Mt. X, 26).

    Incipit

    Et quomodo in praesenti saeculo multorum vitia nesciuntur...

    f. 23v

    Incipit du lemme biblique

    Nolite arbitrari quia venerim mittere pacem ... (Mt. X, 34).

    Incipit

    Supra dixerat quod dico vobis in tenebris ... (Mt. X, 27). Nunc infert quid post praedicationem sequatur...

    f. 22

    Quia longius ab urbe digressi sumus...

    f. 278v

    Saepe vos, fratres carissimi, admoneo prava opera fugere...

    f. 8v

    Si consideremus, fratres carissimi, quae et quanta sunt quae nobis promittuntur...

    f. 108

    Incipit du lemme biblique

    Si quis venit ad me ... (Lc. XIV, 26).

    Incipit

    Si consideremus, fratres carissimi, quae et quanta sunt quae nobis promittuntur...

    f. 108

    Incipit du lemme biblique

    Simile est regnum caelorum decem virginibus ... (Mt. XXV, 1).

    Incipit

    Audistis, fratres carissimi, dum evangelica lectio legeretur...

    f. 55v

    Incipit du lemme biblique

    Simile est regnum caelorum thesauro abscondito ... (Mt. XIII, 44).

    Incipit

    Caelorum regnum, fratres carissimi, idcirco terrenis rebus simile dicitur...

    f. 91v

    Sive dicatur praeceptum, sive mandatum...

    f. 307v

    Incipit du lemme biblique

    Supra dixerat quod dico vobis in tenebris ... (Mt. X, 27)

    Incipit

    Nunc infert quid post praedicationem sequatur...

    f. 336

    Incipit du lemme biblique

    Venit autem primus dicens : Domine, mna tua ... (Lc. XIX, 16)

    Incipit

    Bonus odor ut vocaturus...

    f. 49

    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Expositio Evangelii secundum Lucam (homiliae excerptae)
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Expositio Evangelii secundum Lucam (excerpta)
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- De Fide (excerptum)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- In Evangelium Johannis tractatus CXXIV (homiliae excerptae)
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Sermones. Sermones singuli
    BEDA VENERABILIS (s.) -- Expositio in Evangelium Lucae (homiliae excerptae)
    CAESARIUS ARELATENSIS ep. (s.) -- Sermones singuli
    CHARLES I er d'Anjou, roi de NAPLES et de SICILE -- Mention
    DÉCORATION -- Décoration italienne Sud, (XII e s.)
    DÉCORATION -- Initiales De couleur bleue ou rouge , sur fond bistre, (XII e s.)
    DÉCORATION -- Initiales ornées à la plume et rehaussées de couleur (ou peintes) (XII e s.)
    DÉCORATION -- Manicules
    Écriture italienne -- Sud, (XII e s.)
    Écriture italienne -- bénéventaine, (XII e s.)
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [ constituat ]
    Explicit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [ut regnum ]
    GREGORIUS Magnus I (s.), papa -- Homiliae in Evangelia (XL). Homiliae singulae
    HIERONYMUS (s.) -- Commentarii in Evangelium Matthaei (homiliae excerptae)
    HOMÉLIAIRES -- Italie, Bénévent
    HOMÉLIAIRES -- De Communi sanctorum
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [omnes numerati...]
    Incipit probable d'un feuillet ou d'un cahier manquant -- [talentum minime accepi...]
    Nota bene -- Appréciation sur les sermons
    Notation musicale -- Traces
    Palimpsestes
    Parchemin -- Restaurations anciennes par couture ou par collage de fragments de parchemin
    PAULUS DIACONUS -- Compilator Homiliarium. Excerpta
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Charles X
    SERMONS -- Sermones communes Commune sanctorum

Source des données