Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3595

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63438

  • Titres attestés :
    • Joachim abbas Florensis.
    • Prophetia de Teotonicis imperatoribus.
    • Ps. Joachim Florensis.
    • Vaticinium Sibyllae Erythreae.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3595
    • Paris. BnF, Latin 3595
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Augustin (saint, 0354-0430) | Joachim de Flore (1130?-1202)
  • Date de fabrication :
  • Support : Papier ; filigrane : fleur ; cf. Briquet, Les Filigranes , n° 6695. Réglure à l'encre et à la mine de plomb.
  • Composition :
    • 63 ff. précédés et suivis d'1 f. de garde parchemin et de 3 ff. papier, à 2 colonnes (I-Iv, 53v-58v et 61-61v) et à longues lignes (1-53 et 59-59v).
  • Format :
    • 230 × 155 mm. (f. 1-36 et 61-61v : justification 175 × 105 mm. ; f. 37-53 et 59-59v : justification 165 × 70 mm. ; f. 53v-58v : justification 190 × 125 mm.).
  • Aspects codicologiques :
    • Écritures du midi de la France ou d'Italie. Main italienne de la seconde moitié du XIV e s. (37-54v) ; additions de deux mains italiennes, l'une fin XV e -début XVI e s. (59-59v), l'autre du XVI e s. (f. de garde I-Iv et ff. 61-63v). — Initiales noires. — 2 cahiers de 18 ff. (1-36), 1 cahier de 16 ff. (37-52) et 1 cahier de 11 ff. (53-63). Le milieu des cahiers est renforcé par une languette de parchemin. Une réclame au f. 18v. Ff. 60-60v, 62 et 63 blancs. — Manchettes, corrections et notes marginales de plusieurs mains du XIV e s. et du XV e s. Au f. 62v, essai de plume du XIV e s. Au f. 63v, note du XIV e -XV e s. : « In una capsa XXIII et VII deficiunt ». — A fait partie de la bibliothèque de Mazarin, d'après Nicolas Clément ; cf. Omont, Anciens inventaires , III, 492. 63 ff. précédés et suivis d'1 f. de garde parchemin et de 3 ff. papier, à 2 colonnes (I-Iv, 53v-58v et 61-61v) et à longues lignes (1-53 et 59-59v).230 × 155 mm. (f. 1-36 et 61-61v : justification 175 × 105 mm. ; f. 37-53 et 59-59v : justification 165 × 70 mm. ; f. 53v-58v : justification 190 × 125 mm.).
  • Reliure :
    • Reliure XVIII e s. maroquin rouge aux armes et chiffre royaux. Titre doré au dos : « F. JOACH. ABBAT. FLORIS IN PROPH. ».

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. I-Iv Hymne en l'honneur de s. Laurent Justinien (culte autorisé à Venise en 1524). « O tu, Laurenti, patryarcha pauper|| Factus es dives, pauperum amator||... — ... virtute plenum. Amen ». — Addition du XVI e s.

    F. 1-15 Ps. JOACHIM FLORENSIS, De oneribus prophetarum, précédé d'une lettre dédicatoire à l'empereur Henri VI : « Henrico sexto... frater Joachim dictus abbas Floris... Pie petis sed minus... — ... te pertraham veritatis » (éd. O. Holder-Egger, dans Neues Archiv , XXXIII (1908), 139-140) (1) ; — « Onus Egypti. Quanta sub Egypti filia... — ... incendia [ sic pro inedia] interibunt. Explicit de oneribus prophetarum » ( éd. cit ., 140-187, avec var., 190) (1-15) ; cf. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4036 ; Russo, Bibliografia gioachimita , Florence, 1954, 37-38.

    F. 15-17 [PS. JOACHIM FLORENSIS, Expositio vaticinii Sybillae Erythreae, fragm.] Extrait du commentaire de la rédaction courte : « Quia semper in stipendiariis propriis... — ... quod in propheta subsequitur, disseramus » ; cf. ms. Latin 3319, f. 25v ; O. Holder-Egger, dans Neues Archiv , XV (1890), 146-155 ; XXX (1905), 328-333 ; XXXIII (1908), 102 ; Stegmüller, Repertorium biblicum , n os 4036 et 4052 ;

    F. 17 Addition de la main du scribe : « Ecce in quid ego ad te Gog || Principem capitis Mosoc », et en marge : « de ultimo Antichristo ».

    F. 17-19 Fragment d'un commentaire sur l'évangile de la fête de l'Epiphanie : « Jam habebant de Christo fidem... — ... et de hoc dicit Crisostomus ».

    F. 19v-21v JOACHIM FLORENSIS [Epistola ad universos Christi fideles]. « Verba et signa et notabilia que vidit et narravit Joachim universis Christi fidelibus... frater Joachin dictus abbas [Floris]... Loquens Dominus Ezechieli prophete... — ... qui salvum faciat » (éd. J. Bignami-Odier, dans Mél. arch. hist. Ec. fr. de Rome , LIV (1937), 220-223) ; cf. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4062 ; Russo, op. cit ., 27-28.

    F. 21v Note brève : « Nota quod triplex est modus intelligendi... — ... dicit Ysidorus ».

    F. 22-25v [JOACHIM FLORENSIS, Liber figurarum, Tabulae priores concordantiarum.] « Sigillum. 7. Helias jam venit... — ... et liberata est » texte en désordre (éd. L. Tondelli, Il Libro delle figure dell'abate Gioachino da Fiore , 2 e éd., Turin, 1953, II, 17, 25, 28-30, 32, pl. IX-X) ; cf. ms. Vat. lat. 3822, f. 2v-3 ; Russo, op. cit ., 31-33.

    F. 25v-28 [JOACHIM FLORENSIS, De septem sigillis.] « Sub hoc tempore continetur de Habraam... — ... solutionis sue », texte en désordre (Ms. P. de l'édition M. Reeves et B. Hirsch-Reich, dans Rech. théol. anc. méd ., XXI (1954), 239-247) ; cf. ms. Vat. lat. 3822, f. 1-2 ; Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4035.

    F. 28-29 [JOACHIM FLORENSIS ?, Epistola subsequentium figurarum.] « Genealogia sanctorum antiquorum... — ... contra Babilonem » (éd. J. Bignami-Odier, art. cit ., 224-226 ; L. Tondelli, op. cit ., I, 41-43) ; cf. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4061 ; Russo, op. cit ., 33.

    F. 29v-34 [JOACHIM FLORENSIS, Liber figurarum, fragm.] Texte se rapportant à la figure de l'arbre : « Ap[er]itio sigilli .7. Videbitis Filium hominis... — ... Caynan, Enos, Seth » (éd. L. Tondelli, op. cit ., I, 37-40 ; II, 16, 32, pl. I-II) ; cf. ms. Vat. lat. 3822, f. 7-7v (29v-31) ; — Texte se rapportant à la figure du dragon : « Apochalipsis. Signum magnum apparuit in celo ... (Apoc. XII, 1). Septem capita draconis significant septem tiramnos... — ... seculum per ignem » (éd. L. Tondelli, op. cit ., I, 72-75 ; II, 17-32, pl. XIV) ; cf. ms. Vat. lat. 3822, f. 7v-8 ; Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4018 (31-34).

    F. 34-35 JOACHIM FLORENSIS, Epistola. « Domino Deo gracia Veldonum [ sic pro Valdonensis] monasterii abbati... frater Joachim... Noticia illa vera est... — ... orate pro me » (éd. J. Bignami-Odier, art. cit ., 226-227) ; cf. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4064 ; Russo, op. cit ., 28.

    F. 35-35v Notes brèves. Sur les quatres sens de l'Ecriture : « Quod sacra Scriptura exponitur quatuor modis... » (35) ; — Sur les apôtres Philippe et Jacques : « Nota quod Philipus et Jacobus dicitur [ sic ] Cherubim... — ... dicit Ignacius de Jacobo » (35-35v).

    F. 35v-36 « Prophetia quam prophetavit quedam virgo Deo devota de teotonicis imperatoribus. Vidi ab aquilone bestias quinque. Prima bestia... — ... Tempore Celestini pape revellata est hec prophetia » (éd. A. Werminghoff, dans Neues Archiv , XXVII (1902), 600-601, d'après le ms. Vat. lat. 1348, avec légères var.).

    F. 36-36v Notes brèves : « Percusserunt me ... (Cant. V, 7). Hoc dictum est de beato Bartolomeo... » (36) ; — « Vos amici mei estis ... (Joh. XV, 14). Notandum quod multiplex est amicicia... » (36-36v) ; — « Justus est qui peccata dimittit... — ... senciendum a quo » (36v).

    F. 37-53 Vaticinium Sibyllae Erythreae, avec gloses encadrant le texte, en partie différentes de celles de l'édition. Titre en marge : « Extra[c]tum de libro qui dicitur Vasilographi... de caldeo sermone in grecum Doxapater [ sic ]... transtulit... Eugenius regni Sicilie admiratus de greco transtulit in latinum » ; — « Exquiritis me, o illustrissima turba Danaum, quatinus graios eventus [ sic ]... — ... voret avernus » (éd. Holder-Egger, dans Neues Archiv , XV (1890), 155-173) ; cf. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 4096.

    F. 53 PUBLIUS OVIDIUS NASO, Metam. [I, 256-261] : « Ovidius in Primo Metamo[r]phoseos. Esse quoque infans... — ... dimittere celo », avec var.

    F. 53v-54v Notes et sentences brèves. ORIGENES, In Numeros homelia XIV, fragm. « Origenes super Exodum. Malitiam Deus non fecit... » ( P. G. , XII, trad. Rufin, 677-678, avec var.) (53v) ; — S. AUGUSTINUS, Enarr. in Ps. CVIII, fragm. « Augustinus super Psalmum 108... Deus laudem meum ne tacueris ... (Ps. CVIII, 2). Sex sunt in insto [ sic ] suo genere differencie... » ( P.L. , XXXVII, 1432-1433) (53v-54) ; — Sur les trois Grâces : « Hec figure dicuntur tres gratie... » (54) ; — Sur la grande année et la résurrection : « Nonne pretermittendum error... — ... pro individuorum multiplicatione » (54-54v).

    F. 55-58v Tableau de l'histoire de Rome : « Reges latinorum. Janus... — ... De moribus Augusti et exemplis clementie ejus ».

    F. 59-59v Prophétie politique : « Ad libitum aquile irascentis... — ... et unguibus ursi ». — Addition fin XV e -début XVI e s.

    F. 61-61v Hymne en l'honneur de s. Laurent Justinien : « Exultet jam angelica||Turba celorum laudibus||... — ... Deo dicamus gratias. Amen ».

    F. 63v Trois strophes d'une hymne sur l'Incarnation : « Tota divina Trinitas eterna ||... — ... Primi plasmati, et de limo terre||[Domine presto ?] ». — Additions du XVI e s.

    F. 15-17. [JOACHIM FLORENSIS (?), Super numero bestiae Apocalypseos] ; cf. add . du ms. Latin 3319, f. 25v-26v.

Intervenants

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad libitum aquilae irascentis adversus quinque surget vulpis multis cooperta coloribus...

    f. 59

    Incipit du lemme biblique

    Deus laudem meam ne tacueris ... (Ps. CVIII, 2)

    Incipit

    Sex sunt in isto suo genere differentiae, quae commemoratae animadverti...

    f. 53v

    Ecce in quid ego ad te Gog // Principium capitis Mosoc...

    f. 17

    Elias jam venit et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eum...

    f. 22

    Esse quoque infans tempus reminiscitur illud//...

    f. 53

    Exquiritis me, o illustrissima turba Danaum...

    f. 37

    Exsultet jam angelica // Turba caelorum laudibus//...

    f. 61

    Genealogia sanctorum antiquorum patrum texitur ab Adam usque ad Jacob...

    f. 28

    Hae figurae dicuntur tres gratiae : dicitur enim gratia quasi gratis data...

    f. 54

    Jam habebant de Christo fidem quod non timebant mortalem regem...

    f. 17

    Justus est qui peccata dimittit et virtutum comes...

    f. 36v

    Loquens Dominus Ezechieli prophetae quem tempore transmigrationis Babylonicae speculatorem...

    f. 19v

    Malitiam Deus non fecit, tamen cum ab aliis inventam prohibere possit...

    f. 53v

    Non est praetermittendum error [ sic ] quorumdam philosophorum qui posuerunt resurrectionem...

    f. 54

    Nota quod Philippus et Jacobus dicuntur Cherubim propter multitudinem cognitionis...

    f. 35

    Nota quod triplex est modus intellegendi vel intellectus...

    f. 21v

    Notitia illa vera est, Christi sermonibus approbata, quae praesentia non corporali...

    f. 34

    O tu, Laurenti, patriarcha pauper // Factus es dives, pauperum amator//...

    f. I

    Incipit du lemme biblique

    Percusserunt me, vulnaverunt me ... (Cant. V, 7).

    Incipit

    Hoc dictum est de beato Bartholomaeo qui primo die fuit...

    f. 36

    Pie petis, sed magis pie, puto, prosequeris, exponi tibi aliquid...

    f. 1

    Quanta sub Aegypti filia, scilicet Francia, sit futura confessio...

    f. 1

    Quia semper in stipendariis propriis vires suas hostis reparat violentus ut populus christianus...

    f. 15

    Quod sacra Scriptura exponitur quattuor modis, primo per litteram...

    f. 35

    Reges Latinorum : Janus, Saturnus, Picus...

    f. 55

    [...] Sex sunt in isto suo genere differentiae, quae commemoratae animadverti...

    f. 53v

    Incipit du lemme biblique

    Signum magnum apparuit in caelo ... (Apoc. XII, 1).

    Incipit

    Septem capita draconis significant septem tyrannos...

    f. 31

    Sub hoc tempore continetur de Abraham, Isaac et filiis et nepotibus ejus...

    f. 25v

    Tota divina Trinitas aeterna // Mens unita...

    f. 63v

    Videbitis Filium hominis cum potestate magna et majestate etc. Elias cum veniet...

    f. 29v

    Vidi ab aquilone bestias quinque. Prima bestia est canis igneus...

    f. 35v

    Incipit du lemme biblique

    Vos amici mei estis ... (Joh. XV, 14).

    Incipit

    Notandum quod multiplex est amicitia : simulata...

    f. 36

    ALLEMAGNE. Empereurs -- Prophétie les concernant
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Enarrationes in Psalmos (excerpta)
    BIBLICA -- Interprétation de la Bible. Notes sur les 4 sens de la Bible
    BIBLICA -- Novum Testamentum Apocalypsis. Super numero bestiae Apocalypsis
    Écriture -- italienne (XIV e s.)
    Écriture -- méridionale (XIV e s.)
    Épiphanie -- Fragment concernant l'étoile
    EPISTOLA SUBSEQUENTIUM FIGURARUM
    FILIGRANES -- Fleuron
    Grâces -- Note sur les trois Grâces
    HENRI VI, empereur -- Lettres de dédicace à lui adressées
    Hymnes -- Hymnes divers
    JACOBUS (s.), minor, ep. Hierosolymitanus -- Note concernant ss. Philippe et Jacques
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- Epistola
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- Epistola ad universos Christi fideles
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- Liber figurarum (excerpta)
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- De Septem sigillis
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- Epistola subsequentium figurarum
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- De Oneribus prophetarum
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- Super numero bestiae Apocalypseos
    JOACHIM FLORENSIS abbas -- Vaticinium Sibyllae Erythreae. Recensio longa
    LAURENTIUS JUSTINIANUS (s.), ep. Venetus -- Hymnus
    MAZARIN (Jules, card.) -- Possesseur
    DE ONERIBUS PROPHETARUM
    ORIGENES -- Extraits
    OVIDIUS (Publius Ovidius Naso) -- Extraits
    PHILIPPUS (s.), apostolus -- Note concernant ss. Philippe et Jacques
    Prophéties
    Prophéties -- sur les Empereurs germaniques
    RELIURE -- Reliures XVIII e s. aux armes et chiffre royaux
    Résurrection des morts -- Notes et extraits
    ROME (Italie) -- Histoire. Tableau mnémonique
    SIBYLLAE -- Sibyllae Erythreae vaticinium. Recensio longa
    DE TEUTONICIS IMPERATORIBUS
    VATICINIUM SIBYLLAE ERYTHREAE -- Recensio longa
    Vers anonymes latins -- Divers

Source des données