Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 12410, f. 1-16

  • Titre attesté :
    • F. 1-16. F. 1-16 : Homeliarum ad usum capituli. — Martyrologium Hieronymianum.
  • Type : unité codicologique
  • Date de fabrication : 1102 - 1123
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Ecriture minuscule caroline du copiste Névelon ; additions d’autres mains.
  • Décoration :
    • Initiales décorées à entrelacs floraux, dessinées à l’encre brune sur fonds rouge : f. 1r Contraria, Dominus, Lectio, Sancti ; f. 1v De, Dominus ; f. 2r Scripsit, Multum, Inter, Sepe ; f. 2v Celorum, Quia (avec dragon) ; f. 3r Audivimus, Et. Initiales et rubriques à l’encre rouge. Dans le martyrologe, initiales rehaussées de rouge.
  • Composition :
    • 16 ff.
  • Dimensions :
    • 317 x 235 mm (justif. 240 x 158 mm).
  • Aspects codicologiques :
    • Deux quaternions (f. 1-8, 9-16) s’ouvrant sur le côté poil, le premier vraisemblablement signé au f. 8v.
    • France (Corbie)16 ff317 x 235 mm (justif. 240 x 158 mm).
  • Réglure :
    • Pour les f. 1r-3r, réglure à la mine de plomb, peu visible (Muzerelle 1-1/0/0/J) ; 23 longues lignes.
      Pour les f. 3v-16v, réglure non visible, texte écrit à longues lignes régulières couvrant tout le feuillet.
  • Fait partie de :

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Il s’agit de deux cahiers subsistants d’un homéliaire à l’usage du chapitre, suivi du martyrologe hieronymien abrégé par Névelon.
    F. 1r-3v : Homeliarium ad usum capituli.
    F. 1r : [In natale plurimorum martyrum] ; inc. « /Contraria sunt ista sibi animalia ut alia ab aliis devorentur… », expl. « …quo fuerint prescita » (cf. PD II, 115).
    F. 1r : [In natale sanctorum Marcellini et Petri] ; inc. « Cum audieritis prelia et seditiones nolite terreri (Luc. 21, 9). Dominus ac redemptor noster perituri mundi precurrentia mala denuntiat… », expl. « …aliud interius passuros denuntiat ».
    F. 1r : Unius confessoris ; inc. « Homo quidam peregre proficiscens vocavit… (Mt. 25, 14). Lectio sancti evangelii fratres karissimi sollicite considerare nos admonet… », expl. « …conspicit in reddenda ratione » (cf. PD II, 104).
    F. 1r-v : Homelia de confessoribus ; inc. « Sint lumbi vestri precincti et lucerne ardentes… (Luc. 12, 35). Sancti evangelii fratres karissimi aperta vobis est lectio recitata… », expl. « …luxuria designatur cum Dominus dicit Sint lumbi vestri precincti » (cf. PD II, 109).
    F. 1v : Item ; inc. « Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit… (Luc. 11, 33). De seipso Dominus hec loquitur ostendens etsi supra… », expl. « …ut qui ingrediuntur lumen videant » (cf. PD II, 107).
    F. 1v : Plurimorum confessorum ; inc. « Designavit Iesus et alios septuaginta duos et misit illos binos… (Luc. 10, 1). Dominus et salvator noster fratres karissimi aliquando nos sermonibus aliquando operibus… », expl. « …suscipere nullatenus debet ».
    F. 1v-2r : Sermo ; inc. « [Sint lumbi ves]tri precincti… (Luc. 12, 35). Require superius in natale unius confessoris. Scripsit Matheus : Quoniam dixit ad discipulos Dominus, nolite possidere aurum… Si prohibemur aurum possidere, quid eripere… », expl. « …nomen enim Dei per vos blasphematur ».
    F. 2r : Sermo ; inc. « Vigilate quia nescitis qua hora… (Mt. 24, 42). Multum metuenda nobis est fratres illa sententia… », expl. « …vendat que possidet et elemo/ » (signe de renvoi mais le texte dans les marges a été coupé).
    F. 2r : De virginibus ; inc. « Simile est regnum celorum decem virginibus… (Mt. 25, 1). Inter parabolas a Domino dictas solent querentes multum exercere ista… », expl. « …quantum potero breviter et diligenter exponam » (cf. PD II, 121).
    F. 2r-v : Item ; inc. « Sepe vos fratres karissimi admoneo prava opera fugere… », expl. « …cur simile esse perhibetur » (cf. PD II, 122).
    F. 2v : Item ; inc. « Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro… (Mt. 13, 44). Celorum regno fratres karissimi iccirco terrenis rebus simile dicitur… », expl. « …quasi in via sumus qua ad patriam peragimus » (cf. PD II, 123).
    F. 2v-3r : In dedicatione ecclesiae ; inc. « Non est arbor bona que facit fructus malos… (Luc. 6, 4). Quia propitia divinitate fratres karissimi solennia dedicationis ecclesie… », expl. « …sed virtutem potius habere debere pietatis » (cf. PD II, 125).
    F. 3r : Item ; inc. « Facta sunt encenia in Iherosolimis et hiens erat… (Io. 10, 22). Audivimus ex lectione evangelica fratres karissimi quia facta sunt encenia… », expl. « …ad populum ac divinitatis sue sacramenta pandere dignatus sit » (cf. PD II, 126).
    F. 3r-v : Item ; inc. « Ingressus Iesus perambulat Ihericho… (Luc. 19, 1). Que inpossibilia sunt… », expl. « …benedictionem dominice susceptionis quam desiderabat accepit/ » (cf. PD II, 129). La partie finale est grattée.

    F. 3v : Chromatii et Heliodori epistola ad Hieronymum ; inc. « Domino suo fratri Iheronimo presbitero Chromatius et Heliodorus presbeteri in Domno salutem. Cum religiosissimus Augustus Theodosius Mediolanensium urbem fuisset ingressus universosque episcopos… », expl. « …Dei martyribus exhiberi » (PL 20, 373B-374A ; cf. B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana, III, n° 640).

    F. 3v-4r : Hieronymi epistola ad Chromatium et Heliodorum episcopos ; inc. « Constat Deum nostrum omni die martyrum suorum triumphos… », expl. « …fecit esse sublimes » (PL 20, 374B-376B).
    F. 4r : Festa omnium apostolorum ; inc. « III kl Iulii Rome natalis apostolorum Petri et Pauli ; II kal. decembris natalis Andree apostoli in civitate Patras provintie Achaie… », expl. « …in civitate magna apud Persidam ».
    F. 4r-15r : Martyrologium Hieronymianum ; inc. « VIII kal. ianuarii Bethleem nativitas salvatoris… », expl. « …viro pagano » (éd. H. Quentin, dans AASS novembris, t. II, pars posterior, Bruxelles, 1931). Suivi par une souscription (cf. historique des provenances).

    F. 15r (addition) : Ad purgationem capitis ; inc. « Notandum est quod granum sinapis ad purgationem capitis saluberrime prodest… ».
    F. 15r (addition) : texte gratté (probable prière pour les défunts).

    F. 15v-16v : Florilegium ex Augustini sermonibus.

Autres intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Les deux cahiers faisaient partie d’un manuscrit plus important, aujourd’hui ms. Latin 17767, f. 11-166. En effet, la signature du Latin 12410, f. 8v (Z), s’accorde à celle du Latin 17767, f. 166v (T) : deux cahiers ont été perdus (signés U et X).
    Souscription du copiste Névelon (f. 15r), presque entièrement grattée, correspondant en partie à celle du ms. Latin 17767, f. 196v. Elle est suivie de deux additions : une recette pour la capitis purgatio, et un texte de prières probablement pour les défunts.

Source des données